Larense Zomerspelen 1907; een ode aan toneel dat alle zintuigen aanspreekt
In 1907 organiseert Jan Hamdorff de Larense Zomerspelen en zet daarmee Laren op de kaart als broedplaats van een nieuwe toneelvorm.
LAREN Geen acteurstoneel, maar een voorstelling die voor de toeschouwer een diepe innerlijke beleving moet zijn. Aan het begin van de vorige eeuw was dat ondenkbaar in Nederland. Totdat Eduard Verkade en Willem Royaards in 1907 tijdens de Larense Zomerspelen 'Elckerlyc' op de planken brengen. Margriet de Koning Gans schreef een boek over de belangrijke rol die Laren heeft in de moderne toneelgeschiedenis.
"Mijn dochter liet mij een artikel lezen over de Larense Zomerspelen van 1907", vertelt De Koning Gans, vroeger lerares Nederlands bij Laar & Berg, nu schrijfster van enkele boeken over de literaire geschiedenis van de Gooise dorpen. "Mijn interesse was gewekt. Wat waren die Larense Zomerspelen en waarom waren deze belangrijk voor het Nederlandse toneel? Waarom gebeurde dat in Laren? Ik ben het gaan uitpluizen en kwam in mijn zoektocht terecht in Duitsland, Engeland en Frankrijk. Het was enig."
Nederland liep achter begin vorige eeuw, volgens de schrijfster. De wereld veranderde in hoog tempo door de nieuwe mogelijkheden die stoom en elektriciteit brachten. Terwijl de plattelanders naar de stad trokken, ontvluchtten de rijken de rokende schoorstenen en kwamen naar het Gooi. Rond de Brink verrezen rietgedekte villa's en het chique hotel Hamdorff. "De tijdgeest verandert. Mensen zoeken naar verdieping en gaan zich interesseren voor filosofie en mystiek", legt De Koning Gans uit. "In Duitsland componeert Richard Wagner opera's als een totaal kunstwerk. Het decor, de muziek, de kostuums, de acteurs: alles en iedereen moet bijdragen aan een suggestieve sfeer die alle zintuigen zou aanspreken. Een hemelsbreed verschil met het acteurstoneel in Nederland, waar steeds dezelfde acteurs in steeds dezelfde ensceneringen en decors realistische toneelstukken op de planken brengen."
Eduard Verkade was in deze tijd voorbestemd om zijn vader in de Verkadefabriek op te volgen, maar hij studeerde liever toneelrollen in met het personeel. De tien jaar oudere Willem Royaards raakte geïnspireerd door de Tachtigers en bekwaamde zich onder andere in het voordragen van 'Mei' van Herman Gorter. "Ken je dit gedicht?", onderbreekt De Koning Gans haar verhaal. "Ik heb het een keer helemaal voorgelezen aan een vwo-5. De leerlingen hebben ademloos geluisterd."
De paden van de twee mannen kruisten elkaar in 1907 in Laren, toen Jan Hamdorff hen vroeg voor de Larense Zomerspelen. Zij brachten een legendarische opvoering van het middeleeuwse toneelstuk 'Elckerlyc'. "Een complete vernieuwing van het Nederlandse toneel", verklaart De Koning Gans. "De keuze voor middeleeuws toneel was ondenkbaar tot dan toe. Royaards en Verkade kozen juist wel hiervoor, getroffen als zij waren door de symboliek van de tekst. Laren was in dat jaar een landelijke sensatie en trok publiek van ver buiten het Gooi. Er reden extra treinen naar Hilversum en ook de stoomtram kreeg een extra dienstregeling. Lodewijk van Deijssel en Albert Verwey, twee in die tijd bekende Nederlandse schrijvers, waren erbij. Het moet een komen en gaan geweest zijn van dames in zwierige avondjurken en heren in chique avondkleding in ons dorp."
Hamdorff organiseerde in de jaren daarna de zomerspelen in Laren, maar het succes en de vernieuwing zijn na 1907 nooit meer geëvenaard. Voor Willem Royaards en Eduard Verkade betekenden de spelen hun doorbraak. De twee zouden echter nooit meer met elkaar samenwerken. Daarvoor verschilden zij toch te veel in karakter en ideeën, denkt De Koning Gans. "Ze speelden vaak dezelfde stukken, maar Royaards was in hart en nieren een realist, terwijl voor Verkade toneel een mystieke en symbolistische beleving moest blijven."