Fotograferen is iedere keer een stapje verder durven zetten
Roelof Molenaar fotografeert het liefst vogels. Hij won in 2015 de Cultuurprijs van Eemnes voor zijn natuurfoto's en sleepte daarna andere eervolle prijzen in de wacht voor zijn werk. De belangrijkste drijfveer voor de fotograaf is echter niet het winnen, maar de natuurbeleving. "Vogels fotograferen is niet gemakkelijk en lukt beter als je het gedrag van vogels goed kent. Die combinatie van natuurstudie en techniek maakt deze uit de hand gelopen hobby zo mooi."
Eemnes "Mijn foto's zijn geen toevalstreffer, ik bepaal zelf het beeld", zegt Roelof Molenaar. Een kleine twintig jaar geleden begon hij met het fotograferen van landschappen. Nadat hij de smaak te pakken kreeg, legde hij zich toe op de vogelfotografie. Zijn stijl laat zich volgens hem het best omschrijven als vogelactiefotografie, hoewel Molenaar ook het portretteren van vogels en soms een eekhoorn of vos niet nalaat. Het liefst met mooi licht, bijvoorbeeld in het 'blauwe' uurtje voor zonsopkomst of tijdens zonsondergang, het 'gouden' uurtje. "Portret of actie, voor al mijn foto's geldt dat ik er veel tijd in steek. Fotograferen is iedere keer een stapje verder durven zetten naar het perfecte resultaat."
Het grootste verschil tussen zijn begintijd als natuurfotograaf, zo'n tien jaar geleden, en nu is dat hij niet zomaar de polder in gaat om te kijken wat hij tegenkomt, maar probeert de vogels naar hem toe te laten komen, stelt Molenaar vast. "Dat komt omdat ik weet waar ze vliegen en waar ze rusten", legt hij uit. "Voordat ik ga fotograferen, verken ik daarom eerst de plek. Daarbij weet ik ook veel meer over het gedrag van vogels dan vroeger. Groenlingen fotografeer ik bijvoorbeeld het liefst in de winter, omdat ze dan actiever zijn. IJsvogels juist in de zomer, wanneer ze zich nestelen. Ze blijven dan in een kleiner gebied, zodat de kans dat je ze ziet groter is."
Het is daarnaast volgens Molenaar te danken aan Vogelwerkgroep 't Gooi dat hij soms op plekken komt waar hij de vogels het mooist kan vastleggen op beeld. "Een aantal jaar geleden heb ik velduilen gefotografeerd in de Eemnesser polder", is zijn vervolg. "Ik heb die foto's kunnen nemen op het land van een boer. Zonder de werkgroep had ik die boer niet gekend en die plek waarschijnlijk niet gevonden."
Of de velduilen dit jaar weer eieren in de polder zullen leggen, is de vraag. "Ze hebben er vier jaar en twee jaar geleden genesteld. Daarvoor zijn ze er twintig jaar niet geweest. Het is afhankelijk van de aantallen muizen", weet hij. "Als er meer muizen zijn, leggen de uilen ook meer eieren." Dit soort achtergrondkennis van elke vogelsoort heeft de Eemnesser fotograaf nodig om te kunnen fotograferen zoals hij dat wil. "Ik ben niet echt een twitcher", legt hij uit. "Twitchen betekent het gericht opzoeken van bijzondere vogels en dan met z'n allen ernaartoe gaan. Als ik deze dwaalgasten al fotografeer, dan doe ik dat in alle rust, nadat de meeste mensen zijn geweest." Molenaar verdiept zich liever in de vogels die hij met zijn digitale Canon-camera met groothoeklens van 17 millimeter of telelens van 600 millimeter vastlegt.
Koekoeksjong
Hij laat een serie zien van een kleine karekiet en een koekoeksjong. "Je kent het verhaal toch?", vraagt hij. "De koekoek legt een ei in het nest van een andere kleinere vogel, vaak een karekiet. Zodra de jonge koekoek uit het ei komt, gooit hij de andere eieren uit het nest. Dit omdat de jonge koekoek al het eten nodig heeft om te kunnen overleven."
Molenaars serie van karekiet en koekoek bestaat uit tientallen foto's. De eerste foto is op afstand genomen en brengt beide vogels en de omgeving in beeld. De reeks eindigt met een gedetailleerde foto waarin de karekiet de honger van haar veel te grote jong stilt met een miniem stukje voedsel. "Tja, je kunt je afvragen of dit nog zoden aan de dijk zet", lacht Molenaar.
Kattenstaart
Hij is best trots op de foto omdat alles klopt: het zachte paars op de achtergrond van de bloemen van de kattenstaart, het licht in de ogen van de vogels, de compositie en de actie.
Hij wijst naar een foto van een ijsvogel op een rechte tak die aan de muur in zijn woonkamer hangt. "Het is een van mijn eerste natuurfoto's", is zijn verklaring voor de prominente plek. "Maar zo zou ik nu nooit meer een vogel fotograferen. Het beeld wordt veel spannender als je voor een kromme, knoestige tak kiest. Of een gedroogde zonnebloem, zoals op deze foto", gaat hij verder, een serie foto's met groenlingen op de laptop selecterend.
Compositie
"Die zonnebloemen doen het goed in de compositie, maar bovendien leveren ze mooie foto's op omdat hongerige groenlingen dol zijn op de pitten. Zoals ik al eerder zei: ik ga de vogels niet achterna, ik probeer ervoor te zorgen dat ze naar mij toekomen. Deze foto's zijn niet met een enorme telelens gemaakt, maar op vijf meter afstand. Als je je verdiept in je onderwerp is er heel veel mogelijk." Ook het standpunt van waaruit je de foto neemt, maakt veel uit voor het beeld, volgens de natuurfotograaf. "Zeker als ik foto's maak van vogels op het water kies ik voor een extreem laag standpunt, ongeveer een centimeter boven de waterrand. Het effect is dat je bij weinig wind een hele mooie reflectie krijgt."
IJsvogelwand
Naast compositie en techniek zijn tijd en een goede voorbereiding belangrijk voor de perfecte foto. "Ik zit vaak verscholen in een zelfgemaakt afdakje te wachten op wat er gebeurt", bevestigt Molenaar. "Bijvoorbeeld bij de ijsvogelwand in Naarden die ik met andere leden van de Vogelwerkgroep onderhoud. In het dagelijks leven werk ik als programmamanager aan internationale softwareprojecten. Na een hele dag binnen op kantoor is het buiten zijn in de rust van de natuur mijn uitlaatklep. De fotografie is een uit de hand gelopen hobby, waar ik met liefde veel tijd in steek. Zo wist ik dat de jongen van de ijsvogel tussen dag 23 en 27 uitvliegen. Dan zit ik er ook elke dag voor mijn werk. Op dag 26 had ik geluk en kon ik mijn foto's maken."
Op een paar cursussen na in een ver verleden is Molenaar autodidact. "Ik probeer van alles en soms wordt het een flop, soms mooi, maar ik ga liever mijn eigen weg", zegt hij eenvoudig. "Zo breng ik op een aantal foto's regen of sneeuw beter in beeld door van achteren met een flitser met oranje filter zacht in te flitsen." Hij laat een foto zien van twee notenkrakers in de sneeuw die met een oranje gloed opspatten in het beeld. "Deze foto heb ik gemaakt in Bulgarije. Voordat ik op reis ga, heb ik het idee voor de foto's die ik wil maken al in mijn hoofd. Die keer wilde ik notenkrakers vechtend in de sneeuw vastleggen. Met succes, want dit zijn echt de foto's die ik wilde maken. Ik had eerder de techniek met een zachte flits uitgeprobeerd, maar in Bulgarije is het helemaal gelukt. Zo leer ik elke keer weer bij en kan ik mijn grenzen verleggen. Misschien lukt het me om dit jaar hetzelfde effect te creëren in Nederland. Het lijkt me interessant om dit bijvoorbeeld ook met een steenuil te proberen."
Watersnip
Dit soort fotografiereizen onderneemt de gedreven fotograaf met anderen, maar het liefst schiet hij zijn beeld alleen. "Ik kan mezelf dan beter concentreren en ook voor de vogels is het fijner", meent hij. "Ik vind het heel belangrijk om elke verstoring te voorkomen. De vogels mogen eigenlijk niet merken dat ik er ben."
Deze insteek heeft Molenaar al de nodige fotoprijzen opgeleverd. Na de Eemnesser Cultuurprijs in 2015 was hij in 2018 de Portfoliowinnaar van de Lowland PhotoContest, won hij de tweede prijs van het fotofestival in Namen en gooide hij met een lopende havik hoge ogen bij de natuurfoto's die werden geselecteerd door de redactie van het magazine Roots. Een badderende watersnip was in augustus vorig jaar goed voor een tweede prijs in de strijd rond de Bird Photographer of the Year Award. Molenaar vindt alle waardering heel leuk, maar het is niet waar het om draait, vindt hij. "Ik fotografeer omdat ik de vogels wil begrijpen. Pas als je echt snapt waarom vogels iets doen, wordt het spannend en interessant. Willekeurig een mooie foto van een vogel maken, is echt heel lastig."
Hij ziet de fotografie dan ook als een echte kunstvorm. "Ik speel met licht, sluitertijd, flitsen en elementen als sneeuw en regen, zoals een schilder met zijn penseel. Bij Kunst aan de Dijk ontstond in 2015 de discussie of een fotograaf wel de Cultuurprijs kon winnen. Ik ben blij dat de uitkomst een waardering voor de fotografie is geweest, want wat wij doen is ook het gevolg van een creatief proces, gecombineerd met kennis van techniek."
Wel met een andere insteek, voegt hij daaraan toe, want een schilder kan in tegenstelling tot een fotograaf het beeld net even veranderen. "Ik moet het doen met wat ik zie. Photoshop gebruik ik om kleine bewerkingen te doen, zoals het maken van een uitsnede van een beeld of het weghalen van ruis. Verder dan dit soort minimale aanpassingen ga ik niet. Ook daarom is het zo belangrijk om van tevoren na te denken over de compositie, zodat je achteraf niet tegen problemen aanloopt."
Over de vraag of er ook saaie vogels bestaan die niet de moeite van het fotograferen waard zijn, moet Molenaar even nadenken. "De huismus misschien", zegt hij tenslotte. "Ik heb nog nooit een huismus gefotografeerd. Misschien moet ik daar eens werk van maken."
